2 Inleiding

2.1 Aanleiding systeemrapportage

Rijkswaterstaat (RWS) is verantwoordelijk voor de waterveiligheid, waterkwaliteit, waterkwantiteit, peilbeheer, het beheer van wegen op de omringende dammen, en het nautisch beheer in het Volkerak-Zoommeer (VZM). RWS is bovendien verantwoordelijk voor het beheer en de bediening van de doorlaatmiddelen Volkerak-, Krammer-, Bergsediep- en Kreekraksluis en de Bathse spuisluis. Samen met het waterschap Hollandse Delta, het waterschap Brabantse Delta en het waterschap Scheldestromen beheert en onderhoudt Rijkswaterstaat de primaire waterkeringen.

Rijkswaterstaat beheert ook de aquatische natuur van het Volkerak-Zoommeer. De natuurbeherende organisaties in het terrestrisch buitendijkse gebied van het Volkerak-Zoommeer zijn:
* Zeeuws Landschap (Slikken van de Heen-west en de Plaat van de Vliet) * Natuurmonumenten (Dintelse Gorzen en Slikken van de Heen-oost) * Staatsbosbeheer (Krammerse Slikken, Schorren bij Ooltgensplaat en de Prinsesseplaat)

Om deze rollen verantwoord te kunnen uitvoeren is actuele systeemkennis van het Volkerak-Zoommeer onontbeerlijk. Zonder actuele kennis van het systeem worden beheer en beleid, zoals besluitvorming over beheermaatregelen, monitoring, MIRT procedures en toekomstige systeemontwikkelingen moeilijker tot stand gebracht. Daarom wil Rijkswaterstaat Zee en Delta een integrale systeemrapportage tot zijn beschikking hebben.

De tweede aanleiding voor een digitale systeemrapportage sluit aan op de wens van RWS om de kennis op een ‘moderne’ en efficiënte manier te ontsluiten, actueel te houden, digitaal en centraal te bewaren en beschikbaar te stellen aan derden. Hiervoor is een technische omgeving door Deltares opgesteld waarin de informatie gebaseerd op originele data en bronnen op een structurele wijze wordt ingevoerd en bewaard.

In dit document worden meetgegevens gebruikt die in het kader van monitoringsprogramma Monitoring Waterstaatkundige Toestand des Lands (MWTL) zijn verzameld voor wat betreft de waterkwaliteit, waterkwantiteit en ecologische parameters. Waar beschikbaar zijn in opdracht van RWS uitgevoerde aanvullende monitoring (bijv. Mosselstandonderzoek) en rapportages omtrent de huidige situatie gepresenteerd.

2.2 Doelstelling systeemrapportage

Een systeemrapportage brengt data, informatie en/of kennis bij elkaar, zodat meerdere beheer- en beleidstrajecten, maar ook advies- en onderzoeksprojecten er gebruik van kunnen maken en op kunnen (voort)bouwen. Een systeemrapportage bestaat uit maximaal drie niveaus: 1. Overzicht en ontsluiting van databronnen (reguliere monitoring en projectmonitoring) + a. Optie 1: verwijzen naar databronnen + b. Optie 2: ontsluiten van databronnen, inzien en eventueel downloaden van data 2. Overzicht en inzicht in toestand en trend (informatie op parameterniveau) 3. Verklaring van toestand en trend (kennis, systeemanalyse oorzaak-effectrelaties) + a. Aanvullende optie: prognose autonome ontwikkeling + b. Aanvullende optie: overzicht van kennisleemtes

Deze systeemrapportage Volkerak-Zoommeer, versie december 2021, bevat niveau 1 met zoveel mogelijk ontsluiten van data en anders verwijzen naar databronnen, en niveau 2 voor overzicht en actuele toestand en trends. Niveau 3 is nog niet uitgevoerd. Waar bekend en beschikbaar zijn verklaringen overgenomen uit literatuur of wordt verwezen naar literatuur.

De systeemrapportage Volkerak-Zoommeer geeft inzicht in de ontwikkelingen op gebied van waterbeweging, morfologie, waterkwantiteit, waterkwaliteit en ecologie (natuur). Daarnaast worden enkele gebruiksfuncties in relatie tot ruimtelijk gebruik en de vigerende wettelijke kaders en beleidskaders beknopt beschreven of wordt verwezen naar beschikbare informatie.

De systeemrapportage is bedoeld voor zowel medewerkers van binnen als buiten Rijkswaterstaat, natuurbeherende organisaties, kennisinstituten, overheden en stakeholders.

2.3 Gebiedsafbakening en beschouwde tijdsperiode

Deze systeemrapportage beschouwt het hele systeem, inclusief het buitendijkse terrestrische gedeelte.

Als regel is de periode van 1990 tot heden aangehouden, ofwel de periode na vorming van het Volkerak-Zoommeer in april 1987 door de aanleg van de Oesterdam (1986) en de Philipsdam (1987). De ontzilting duurde tot begin 1988 (Bekkers 1991). De eerste jaren van snelle aanpassing aan de afsluiting worden niet tot minder representatief en relevant geacht voor het huidig beheer en beleid. Daarom richten de analyses van trends richt zich ruwweg op de laatste 20 tot 25 jaar. Analyses van de eerste jaren na de afsluiting en de instelling van het zoete (eco)systeem zijn elders beschreven en worden hier niet herhaald.

2.4 Organisatie, deelnemende partijen

Deze systeemrapportage is opgesteld in opdracht van Rijkswaterstaat. Bijdragende partijen zijn:

• Rijkswaterstaat (tevens opdrachtgever)
  • Zee en Delta
  • WVL
• Deltares

De opzet en inhoud van de systeemrapportage is toegelicht en besproken met diverse overheden en beheerders. Opmerkingen en suggesties uit de bespreking zijn zo veel mogelijk meegenomen.